چنانکه در خلال گفتارهاى پیش گذشت، قبل از ورود رسول خدا(ص)به شهر یثرب اختلافات ریشه‏دارى میان دو تیره ساکن این شهر حکومت مى‏کرد و هر چند وقت‏یک بار این دو تیره یعنى اوس و خزرج به جان هم مى‏ریختند و پس از کشت و کشتار و ویرانى‏هاى زیادى که به بار مى‏آوردند براى مدتى دست از جنگ مى‏کشیدند.

در کنار این دو قبیله جمعى از یهود نیز که از طوایف مختلفى چون‏«بنى قینقاع‏»، «بنى النضیر»، «بنى قریظة‏»، «بنى ثعلبة‏»و دیگران بودند در طول سالها یا قرنهاى متمادى تدریجا بدین شهر هجرت کرده و زمینهاى بسیارى در شهر و اطراف آن خریدارى نموده و به کار تجارت و صنعت مشغول شده بودند و چون از نظر تمدن و فرهنگ و صنعت و بخصوص هوش و استعداد در جمع ثروت بر ساکنان یثرب فزونى داشتند کم‏کم ثروت و تجارت و اقتصاد و بازار آن شهر را در اختیار خود درآورده و قبضه کرده بودند، و خود این یهودیان یک عامل مؤثرى براى ایجاد اختلاف و دامن زدن به آتش تفرقه بودند زیرا سود و بهره و آسایش آنها در این کار بود.

رسول خدا(ص)براى پایان دادن به اختلاف میان دو قبیله اوس و خزرج و کوتاه کردن دست‏یهود غارتگر به کمک وحى الهى قراردادها و طرحهایى تدوین کرد که به عقیده مورخان و دانشمندان محکمترین پایه پیشرفت اسلام با همین طرحها و قراردادها پى ریزى شد ⁽¹⁾ و پس از چندى از همین مردم مختلف العقیده و ناتوان، امت واحد و ملتى نیرومند تشکیل داد و شهر یثرب به صورت بزرگترین پایگاه سیاسى و نظامى جزیرة العرب درآمد، و بدین وسیله اسلام در سراسر جهان توسعه یافت.

و از جمله کارهاى لازم و مهمى که انجام شد پیمان برادرى و اخوتى بود که آن حضرت میان مهاجر و انصار بست و بدین ترتیب مهاجرین را که احساس غربت و بى کسى مى‏کردند از پریشانى رهایى بخشید ⁽²⁾ و خود نیز در این پیمان اخوت شرکت‏جسته و على(ع)را به عنوان برادر خویش انتخاب کرد، و بدو که در مراسم مزبور ایستاده بود و برادر شدن یک یک از مهاجر و انصار را نظاره مى‏نمود رو کرده و فرمود:

- تو هم برادر من باش.

و این یکى از موارد استثنایى بود که میان دو نفر که هر دو مهاجر بودند عقد اخوت و برادرى بسته مى‏شد. ⁽³⁾

پى‏نوشت‏ها:

1. براى اطلاع کامل از متن قراردادها به کتابهایى چون سیره ابن هشام و غیره مراجعه شود.

2. در قضیه این پیمان که پیغمبر اسلام(ص)بست داستان جالبى در تاریخ ذکر شده که حکایت از روح فداکارى و کمال ایمان مسلمانان صدر اسلام مى‏کند و با اینکه بناى این کتاب بر اختصار است دریغم آمد آن را در پاورقى ذکر نکنم و آن این است که ابن اثیر و دیگران نقل کرده‏اند. از جمله کسانى را که رسول خدا(ص)در این پیمان مقدس میان آن دو عقد اخوت بست‏سعد بن ربیع - از انصار مدینه - با عبد الرحمن بن عوف - از مهاجرین مکه - بود، و چون مراسم این پیمان به پایان رسید سعد بن ربیع رو به عبد الرحمن کرده گفت:

- برادر!من اموالى دارم که همه را با تو نصف مى‏کنم، و دو زن هم دارم، اکنون بنگر کدام یک از این دو زن را تو بیشتر دوست دارى تا من او را طلاق دهم و پس از گذشتن عده طلاق وى، تو او را به همسرى خویش در آورى و با او ازدواج کنى؟عبد الرحمن از او تشکر کرده و در حق او دعا کرد و گفت:

خدا در مال و خاندانت‏برکت دهد، مرا بدانها نیازى نیست، فقط راهى براى کسب و کار به من نشان بده، تا من روزى خود را از کسب و کار تحصیل کنم، و سعد به دنبال این تقاضاى عبد الرحمن ترتیبى داد تا او به کسب و کار مشغول گردید و بعدها یکى از ثروتمندان مدینه شد.

3. اختلاف است که شماره افرادى که در آن روز میان آنها این پیمان بسته شد جمعا چند نفر بودند، مقریزى گفته: پنجاه نفر از مهاجر و پنجاه نفر از انصار بودند، و از ابن جوزى نقل شده که گفته است: من بررسى و تحقیق کرده‏ام و مجموع افرادى را که رسول خدا(ص)در آن روز میان آنها پیمان برادرى بست صد و هشتاد و شش نفر بودند و این جریان پنج ماه و به قولى هشت ماه پس از ورود به مدینه انجام شد.

ضمنا باید دانست که این پیمان را رسول خدا(ص)دو بار یکى در مکه و میان مسلمانان مکه و قریش و دیگرى در مدینه و میان مهاجرین از یک طرف و انصار از یک سو بست، و در هر دو مرتبه على بن ابیطالب را برادر خود گردانید.

و بد نیست‏بدانید که در پیمان برادرى مکه از جمله حمزه را با زید بن حارثة و ابو بکر را با عمر، عثمان را با عبد الرحمن بن عوف، زبیر را با عبد الله مسعود، عبیدة بن حارث را با بلال و مصعب بن عمیر را با سعد بن ابى وقاص برادر ساخت.

و در پیمان مدینه نیز از جمله حمزه را با زید، جعفر بن ابیطالب را که در حبشه به سر مى‏برد با معاذ بن جبل، ابو بکر را با خارجة بن زید، عمر را با عتبان بن مالک، عثمان را با اوس بن ثابت، ابو عبیدة جراح را با سعد بن معاذ، عمار بن یاسر را با حذیفة بن یمان، سلمان فارسى را با ابو درداء و ابوذر را با منذر بن عمرو. . . برادر ساخت.

و این را هم بدانید که داستان پیمان برادرى و اخوت على(ع)را با رسول خدا(ص)در مکه و مدینه بیش از بیست نفر از سیره نویسان و محدثین اهل سنت در کتابهاى خود نقل کرده‏اند. که براى اطلاع بیشتر مى‏توانید به کتاب الصحیح من السیره، ج 3، ص 60، احقاق الحق و کتابهاى دیگر مراجعه کنید.

منبع:

http://www.hawzah.net/Per/E/do.asp?a=ECCCCAD.htm